Manifestatie over kunst en psychiatrie
15 mei 2012 t/m 14 oktober 2012

‘je moet chaos in je hebben
om een dansende ster te kunnen baren…’

Friedrich Nietzsche

‘Is the brain the most sexy part of the body?’, is de titel van de film van Jan Fabre uit 2007, die in Odapark centraal staat tijdens MINDMAP, een manifestatie over kunst en psychiatrie. Hersenen zijn ‘hot’ de laatste jaren, het fameuze boek van Swaab wordt gelezen door alle bevolkingslagen heen, alsof het brein pas zojuist ontdekt is.

In Venray zeggen we al eeuwenlang volmondig ‘ja’ op Fabres vraag. Door een intense verbondenheid met psychiatrie weten we hoe spannend, gewild en belangrijk het brein is. In de laatste 10 jaar is in de neurowetenschappen een fikse verschuiving te constateren richting de biologie. De filosofische kant raakt een beetje ondergesneeuwd. In MINDMAP willen we deze twee opnieuw volwaardig koppelen, onderzoeken en voor het voetlicht brengen. Aan de hand van beelden en woorden. In video’s, schilderijen, installaties, sculpturen en foto’s enerzijds en gedichten, verhalen en lezingen anderzijds, stellen we de hersenen centraal in alle denkbare richtingen.

Recente neurowetenschappelijke onderzoeken wijzen uit dat de hersenstructuur van kunstenaars verdacht veel lijkt op die van psychiatrische patiënten. Dat vermoeden hadden we natuurlijk al langer. De overeenkomsten schuilen in een tekort aan dopaminereceptoren. Door een afwijkende verbinding tussen thalamus en frontaalkwab vindt de verwerking van informatie bij psychiatrische patiënten én bij kunstenaars anders plaats. Een labiliteit in het brein blijkt de perfecte voedingsbodem te zijn voor een creatieve geest, er is chaos nodig om te kunnen scheppen.

In MINDMAP laten we die overeenkomsten zien, maar ook de verschillen. Waar dat laatste in zit? In het Engels zou je hier het woord ‘presabyss’ kunnen gebruiken, wat zoiets betekent als het moment aan de rand van de kloof vlak voor je de afgrond in gaat. Het gevoelsmoment dat ervoor zorgt dat je valt of genoeg grip hebt om je staande te houden. In onze taal hebben we daar geen woord voor. Precies daarom hebben we er hele verhalen voor nodig en vele, vele beelden…

De relatie tussen vormen van kunst en van psychische stoornissen, tussen creativiteit en het menselijke brein, houdt de mens al lang bezig. En soms komt dit tot uiting in de meest waanzinnige clichés als: alle kunstenaars hebben een steekje los.

Sinds het almaar moeilijker wordt een eenduidige definitie van het begrip kunst te formeren, en de menselijke psyche steeds meer biologisch in plaats van filosofisch benaderd wordt, lijkt het aanlokkelijk deze ontwikkelingen aan elkaar te koppelen. Recente neurowetenschappelijke onderzoeken tonen aan dat het gen neureguline 1 bovengemiddeld aanwezig blijkt te zijn bij mensen met hoge creativiteit én bij mensen met psychische aandoeningen zoals schizofrenie en bipolaire stoornissen. De overeenkomsten schuilen in een tekort aan dopaminereceptoren. Door een afwijkende verbinding tussen thalamus en frontaalkwab vindt de verwerking van informatie bij beide groepen vergelijkbaar anders plaats. Dat zorgt voor chaos en die is nodig om creatief te kunnen zijn.

Verbeelding wordt als één geheel voortdurend opgebouwd uit een enorme veelheid aan details, eerder chaotisch dan in een structuur. Om duidelijkheid te kunnen scheppen in gedachtegangen rondom een bepaald onderwerp, kan een ‘mindmap’ gebruikt worden. Een schema met in het midden een centraal thema, er omheen komt alles te staan dat ermee te maken heeft. Het is een manier om chaos binnen een structuur te plaatsen en zo overzicht te verkrijgen.

Dat is wat de manifestatie MINDMAP ook doet. Als centraal thema is er de menselijke geest, het brein. Van daaruit worden in MINDMAP lijnen getrokken naar onderwerpen die een relatie hebben tot de geest. Deze worden getoond in beeldende kunst en literatuur. Aan de hand van zo’n 60 internationale kunstenaars en schrijvers. Te zien, te volgen, via 6 verschillende kleuren routes.

Routes


‘Jij hebt jouw weg. Ik heb mijn weg.
Waar het aankomt op de enig juiste weg, die bestaat niet…’

Friedrich Nietzsche

Het ‘Zenuwcentrum’ aan de Leeuwstraat in Venray is het startpunt van MINDMAP. Hier kun je terecht voor het verkrijgen van informatie over de manifestatie. In een gratis magazine vind je een beschrijving van de routes met bijzonderheden en plattegrond; informatie over het project en deelnemende organisaties, een lijst met kunstenaars en schrijvers. Activiteiten en locaties. Berichten over de cultuurparticipatieprojecten, de kunstwerken in de openbare ruimte, de tentoonstellingen en verhalen van deelnemende schrijvers. Artikelen over kunstwerken en projecten en historische wetenswaardigheden over historie en psychiatrie. Het MINDMAP Magazine is gemaakt door Zuiderlucht onafhankelijk cultureel maandblad.

Vanuit het ‘Zenuwcentrum’ zijn de routes te volgen, in kleurlijnen. De routes hebben verschillende lengtes, maar je kunt ze zo lang maken als je wilt en natuurlijk kun je onderweg gewoon overstappen op een andere route, van bijvoorbeeld de beeldende kunst eens een afslag maken richting psychiatrie en historie. Tevens zijn in het ‘Zenuwcentrum’ een aantal projecten te vinden. Het boekenproject FREE BOOKS waar bezoekers een boek of boeken kunnen inleveren en in ruil een ander kunnen meenemen. Wissel je wereld uit met anderen. Het project FREE ART waar je een kunstwerk op kunt hangen of neer kunt zetten wat niet langer of echt in je eigen wereld past, om er in de plaats een ander voor mee te kunnen nemen dat door iemand anders is afgestaan ‘ter adoptie’.

Tot slot vind je in het ‘Zenuwcentrum’ het Tijdelijk Museum, waar van mei tot oktober iedereen zijn of haar verzamelingen kan exposeren. In twee zalen, een gewelfde kelder en een prentenkabinet kun je hier, alle taken van museumdirecteur tot suppoost zelf op je nemend, aan het publiek laten zien waarvoor je verzamelhart klopt of wat je brein en handen zelf maken. Naast elkaar zijn telkens verschillende presentaties te zien die ongeveer een maand duren. De bovenste verdieping van het Tijdelijk Museum bevat de cultuurparticipatieprojecten FREE BOOKS en FREE ART.